Nastanak berze

Nastanak berze

Kupovina i prodaja akcija događa se vekovima unazad – a određeni elementi te trgovine su prisutni čak i duže od toga. Istorijat berze je zasnovan na prastaroj praksi investiranja u kompaniju i ostvarivanja zarade na osnovu rezultata poslovanja te kompanije; i danas se stvari nimalo ne razlikuju.

Iako neće vam otkriti pouzdan sistem za gomilanje svežnjeva novčanica i bogatstva, razumevanje istorije berze je uvek podjednako korisno i za početnike i za napredne investitore. Uostalom, oni koji ne uče iz istorije čine sebi samo štetu.

(Osim toga, istorija može biti zabavna.)

Ulaganja u davnim i ne-tako-davnim vremenima

Početak berzi ima svoje korene u trgovini razvijenoj dosta davno. Ideja je bila jednostavna: grupa ljudi bi zajedno postali suvlasnici kompanije, bez obzira na to čime se bavila. Neke kompanije su komercijalne. Druge su po svojoj prirodi bile komunalne. Imali ste mogućnost da se pridružite karavanu trgovaca i podelite zaradu nakon što ste se vratili sa putovanja. U starom Rimu, podrazumevalo se da se akcije izdaju (emituju), kupuju i prodaju za ona udruženja koja su obavljale određene usluge za vlast.

Tokom Renesanse u 12. i 13. veku, Venecija i gradovi-države u Italiji su počele sa izdavanjem obveznica kao načinom da se prikupi novac za ratove i druge poduhvate. Ove obveznice su bile kupovane i preprodavane, ili trgovane, što je vrlo uporedivo sa onim što se dešava danas.

Prva berza, kako nam je poznato, ipak nije bila formirana sve do 1602 i osnivanja Holandske Istočno Indijske Trgovačke Kompanije (Dutch East India Trading Company) i Amsterdamske Berze (Amsterdam Stock Exchange). Holandska Istočno Indijska Trgovačka Kompanija je bila grupa preduzetnika koji su se međusobno povezali sa svrhom istraživanja Novog Sveta i ostvarivanja zarade za samu kompaniju. Pošto je to bio izuzetno rizičan poduhvat, vlasnici su odlučili da ograniče svoju odgovornost samo na iznos novca koji je svaki od njih uložio u kompaniju (nešto što danas poznajemo pod pojmom ograničena odgovornost). Oni su izdali akcije i obveznice i utvrdili berzu, tako da se ta imovina mogla kupiti i prodti – čak i u javnosti.

Naravno, bilo je i drugih akcionarskih društava pre Holandske Istočno Indijske Trgovačke Kompanije. Ali ta korporacija je nesumnjivo predvodila ideju trgovine vlasničkim udelima u kompaniji – čak i kod ljudi koji inače nisu imali interes za samim putovanjem.

Moderne berze

U modernim vremenima (pod modernim mislim na poslednja dva veka), berze se javljaju kao način da i šira javnost investira novac ili u akcije kompanija ili u državne obveznice.

Prva moderna i velika berza bila je Londonska Berza, koja je osnovana u 1698. To je u velikoj meri bila zasluga trgovca po imenu John Castaing, koji je bio vlasnik kafedžinice i redovno je objavljivao informacije o cenama za različite javne, akcionarske kompanije u zemlji.

U Sjedinjenim Američkim Državama, prva velika berza bila je New York Stock & Exchange Board, nastala 1792 na Wall Streetu u New Yorku. Berza je promenila ime u New York Stock Exchange 1863. NYSE je brzo rasla, i uskoro je morala da se preseli i obezbedi nov prostor za smeštaj velikog broja trgovaca koji su počeli da se okupljaju u trgovačkom centru. Od tada, NYSE je postala najveća berza na svetu, mereno tržišnom kapitalizacijom listiranih kompanija (preko 14.2 triliona USD).

I ostale berze su počele da se se pojavljuju širom sveta; uskoro, gotovo svaki veći region na planeti imao je pristup berzi. Godine 1971 desio se tehnološki proboj; kreiran je NASDAQ – prva elektronska berza na svetu. NASDAQ, sa sedištem u New Yorku, počeo je sa jednostavnim pružanjem informacija o kotacijama trgovcima, baš kao što to danas čine računarski sistemi. To se ubrzo pretvorilo u berzanski sistem koji je povezivao kupce sa prodavcima akcija; a uključivao je i druge funkcije, kao što su sistem za automatsko trgovanje. NASDAQ je ujedno bila i prva berza na svetu koja je omogućila online trgovanje.

Bilo je i drugih berzi, ali nisu potrajale. American Stock Exchange (AMEX) nastala je 1911, ali je kupljena od strane NYSE 2008 godine. Mnoge druge berze su ugašene ili su preuzete od strane konkurenata.

Berze danas

Trenutno postoji 18 velikih berzi u svetu. Dve najveće su u Sjedinjenim Američkim Državama (NYSE i NASDAQ), prate ih Tokyo Stock Exchange, London Stock Exchange i Shanghai Stock Exchange. Većina velikih berzi danas se nalazi u Severnoj Americi ili Evropi, ali i Azija ih ima nekoliko – uključujući i dve u Kini, jednu u Japanu, jednu u Južnoj Koreji; kao i berzu tržišta u razvoju – Bombay Stock Exchange u Indiji.

Zahvaljujući rastu online trgovanja, moguće je trgovati akcijama širom sveta – nešto što je daleko od low-tech početaka tržišta koja su nam poznata.

Source: http://www.wisestockbuyer.com/2012/06/when-did-the-stock-market-begin/